Die alten hebräischen Sammlungen der (...) - numelyo - bibliothèque numérique de Lyon
aller au menu | aller au moteur de recherche | aller au contenu

Bibliothèque municipale de Lyon | Ville de Lyon

Ajout à votre bibliothèque

Pour pouvoir ajouter ce document à votre bibliothèque numérique, vous devez avoir un compte numelyo.

Créez ou connectez-vous à votre compte

L'inscription est gratuite et vos données personnelles ne seront en aucun cas communiquées à des tiers ou utilisées à des fins commerciales.


Fermer

Téléchargement

Nous vous proposons de télécharger :

  • Télécharger le document
  • Fermer

    Partager


    Lien permanent vers cette page

    Partagez cette page sur les réseaux sociaux



    Fermer

    Contactez-nous



    Fermer

    aidez-nous à décrire ce document !

    Si vous pouvez nous apporter des précisions concernant une date, un lieu, les circonstances ou les personnes représentées, indiquez-les dans ce formulaire.

    N'hésitez pas à nous laisser votre nom et e-mail, ils ne seront pas rendus publics.

    Merci !



    Fermer

    Poser une question

    Si vous le souhaitez, vous pouvez poser une question relative à ce document aux bibliothécaires.

    Le service du "Guichet du Savoir" est chargé d'y répondre en moins de 72 heures.

    Rendez-vous sur www.guichetdusavoir.org pour poser votre question.

    Fermer

    Die alten hebräischen Sammlungen der Bibliothèque municipale de Lyon

    Im Zuge des Humanismus und der Rückbesinnung auf die Texte der Antike, rückte die Renaissance das Studium der alten Sprachen, insbesondere des Lateinischen, Griechischen und Hebräischen in den Vordergrund.

    Franzose ; Englisch

    Hamishah Humshe Torah, 1525 (1528), BmL (327636)

    Die Kenntnis des Hebräischen war für die Humanisten unentbehrlich, um die Quellen der Heiligen Schrift zu untersuchen und in die Geheimnisse der Kabbala einzudringen. Während mehrere Kollegien “der drei Sprachen” in Europa aufblühten, darunter auch das Collège royal in Paris, gründete das Konsulat in Lyon das Collège de la Trinité, in dem Hebräisch von 1540 an gelehrt werden sollte. Zahlreiche hebräische Bücher wurden in ganz Europa gedruckt, um die Bedürfnisse der jüdischen Gemeinden, vor allem in Italien, zu stillen, aber auch um den christlichen Humanisten auf der Suche nach der “hebräischen Wahrheit” die Lehre der heiligen Sprache zu ermöglichen.

    Ausgehend von verschiedenen Provenienzmarken in hunderten hebräischen Bänden, konnte die Bibliothèque municipale de Lyon zwei im 16. Jahrhundert von Gelehrten des Hebräischen nach Lyon gebrachte oder dort zusammen gestellte Bibliotheken wiederherstellen: die des toskanischen Dominikaners Sante Pagnini (1470 in Lucca – gest. 1536 in Lyon) und die des Lyoner Juristen Pierre Bullioud (1558 in Lyon – gest. 1597 in Paris). Mit der jeweiligen Persönlichkeit dieser beiden Gelehrten spiegeln ihre Studienbibliotheken zwei Epochen des Lyoner Humanismus wider.

    Der Dominikaner Sante Pagnini

    Sante Pagnini, Hebraicas institutiones, 1526, BmL (Rés 104639)

    Antonio Pagnini studierte die orientalischen Sprachen im Kloster San Marco in Florenz, wo er ein Schüler des Mönchs Savonarola war. Danach wurde er Prior und lehrte Griechisch und Hebräisch in Rom. Dort hegte er regen Kontakt mit zeitgenössischen Künstlern, darunter Michelangelo, als auch mit christlichen und jüdischen Gelehrten wie dem Grammatiker Elia Levita, der mit seinen Arbeiten das Studium des Hebräischen im 16. Jahrhundert beeinflussen sollte. Nach dem Tod seines Mäzens und Beschützers, Papst Leo X, liess er sich in Avignon und 1526 in Lyon nieder. Als rhetorisch glänzender Prediger und Verfasser einer wichtigen Übersetzung der Bibel, die 1528 in Lyon veröffentlicht wurde, trug er aktiv bei zur Gründung des Hôpital de la Charité et Aumône general in Lyon im Jahre 1534. Da er Pädagoge und Vorreiter der Hebräisch-Studien in Lyon war, wünschte er sich eine rasante Entwicklung des Studiums der orientalischen Sprachen.

    Johannes Reuchlin, De rudimentis Hebraicis, 1506, BmL (Rés 105462)

    Seine hebräische und griechische Studienbibliothek wurde mithilfe seiner Anmerkungen rekonstruiert, die 50 Jahre nach seinen Tod von dem Juristen Pierre Bullioud (1548 – 1597 ) identifiziert wurden, einem aus Lyon stammenden Hebräisch-Forscher. Die Mehrheit der Bücher Pagninis wurden bis zur Französischen Revolution im Dominikaner-Kloster aufbewahrt. Weitere Bücher seiner Bibliothek wechselten nach dem Austausch mit den Dominikanern in den Besitz von Pierre Bullioud. Sie wurden danach von François Bullioud an das Collège de la Trinité von 1608 bis 1610 übergeben samt Dutzenden anderer hebräischen, griechischen und lateinischen Werke, die zusammen die Bibliothek seines Vaters gebildet hatten. Alle Bände, die Pagnini mit Anmerkungen versehen hatte, befanden sich nach der Beschlagnahme durch die Revolutionäre vereint in der Bibliothek der Stadt wieder. Zwei besonders wichtige Bände ragen aus den ungefähr 20 seiner Studienbibliothek hervor : Ein Manuskript der « Concordance de la Bible hébraïque », korrigiert von Elia Levita, und ein Exemplar von « De rudimentis Hebraicis » des Humanisten Johannes Reuchlin, welches vollständig von Pagnini mit Anmerkungen versehen wurde. Diese beiden ermöglichen es, die Entwicklung seiner eigenen Arbeiten zu rekonstruieren.

    Hebraische Bücher Sante Pagninis

    • Bible. A.T. (hébreu-araméen). Nevi'im a'haronim 'im targum ve-'im perush Radak-. Venise : Daniel Bomberg, 1517
    • Bible. A.T. Prophètes (hébreu). Nevi'im a'haronim im perush. Pesaro : Gershom Soncino, 1520
    • Bible (polyglotte). Alcalá. Biblia Complutensis : Vol. I. Alcalá : A. G. de Brocario, 1514
    • De rudimentis Hebraicis / Johannes Reuchlin . Pforzheim : Thomas Anshelm, 1506
    • Midrash Megillot. Pesaro : Gershom Soncino, 1519
    • Midrash Rabba. Constantinople : [s.n.], 1512
    • Perush ha-Torah / Moshe ben Nahman. - Pesaro : Gershom Soncino, 1514
    • Sefer ha-Zikhronot : Concordance de la Bible hébraïque / Elie Levita. [Rome, avant 1522]. 2 vols ms.

    Der Prokurist des Königs Pierre Bullioud

    Einband wappen des Pierre Bullioud, BmL (108897)

    Maimonide, Mishne Torah, 1551, BmL (Rés 21417)

    Der Prokurist des Königs Pierre Bullioud war Sprössling einer der großen bürgerlichen Familien Lyons. Als Humanist und in orientalischen Sprachen beflissener Philologe versammelte er hebräische, griechische und lateinsche Editionen, die sein Sohn von 1608 bis 1610 dem Collège de la Trinité übergab. Seine handschriftlichen Eintragungen in zwei seiner Werke, die Pagnini als ersten Besitzer identifizieren, ermöglichten die Rekonstruktion der Studienbibliothek des Dominikaners, als auch seine eigene Sammlung im Altbestand der Bibliothèque municipale de Lyon. Während der Religionskriege, die Lyon und die Region prägten, nutzte der eifrige Katholik Pierre Bullioud seine Sprachkenntnisse und sein Prestige als Gelehrter im Kampf gegen die Protestanten. Seine Sammlung von ungefähr 200 Büchern umfasst etwa 60 hebräische Bücher: äußerst bemerkenswert : Religiöse Texte wie der "Talmud babylonien" [note] oder die in Venedig von Daniel Bomberg gedruckten Bibeln, Bücher der Kabbala und Lehrbücher der hebräischen Sprache (Grammatiken, Wörterbücher...).

    Einen Kommentar über die Evangelien veröffentlichte er in Lyon im Jahre 1596. Darüber hinaus gibt eine Handschrift seines Sohnes zu verstehen, das er an einer Übersetzung der “100 bénédictions du Talmud” arbeitete. Nachdem er Konsul im Jahre 1596 wurde, starb er im folgenden Jahr 49-jährig auf einer Reise, zu der er sich als Abgeordneter der Stadt Lyon an der Seite von Heinrich IV aufmachte.

    Hebräische Bücher des Pierre Bullioud

    • Arukh, Dictionarium Chaldaicum / Sebastian Münster. Bâle : J. Froben, 1527
    • Bet Israel ; En Ya‘akov / Jacob ben Salomon ibn Habib. Venise : G. Cavalli, 1566
    • Bible (polyglotte). Alcalá. Biblia Complutensis : Vol. I. Alcalá : A. G. de Brocario, 1514
    • Candelabri typici in Mosis Tabernaculo iussu diuino expressi breuis ac dilucida interpretatio / Guillaume Postel. Venise : [s. n.], 1548
    • De accentibus, et orthographia, linguae Hebraicae / Johannes Reuchlin. Haguenau : T. Anshelm, 1518
    • De paradiso commentarius scriptus ... / Moses Bar-Kepha ... trad. Du syriaque par Andreas Masius.. Anvers : C. Plantin, 1569
    • De rudimentis Hebraicis / Johannes Reuchlin. Pforzheim, T. Anshelm, 1506
    • Dictionarium Hebraicum nouum / Johann Forster. Bâle : H. Froben et N. Episcopius, 1557
    • de-lishon 'arami / Sebastian Münster. Bâle : J. Froben, 1527
    • Diqduqim eleh hem arbaah hiburim ... / ed. Elie Levita . Venise : D. Bomberg, 1546
    • Enchiridion expositionis vocabulorum : Haruch, Targhum, Midrascim, Berescith, Scemoth, Vaicra, Midbar Rabba … / Sante Pagnini. Rome, 1523
    • Fini Hadriani Fini Ferrariensis In Iudaeos flagellum ex Sacris Scripturis excerptum. Venise : Niccolini de Sabio, 1536
    • Gal’ed, Comparatio grammaticae Hebraicae et Aramicae / Corneille Bonaventure Bertram. Genève : E. Vignon, 1574
    • Grammatica Chaldaea et Syra / Immanuel Tremellius. Genève : H. Estienne, 1569
    • Hamishah Humshe Torah Pentateuque Megillot Haftarot, Venise : D. Bomberg, 1527
    • Hamishah Humshe Torah. Pentateuque Megillot Haftarot, Venise : D. Bomberg, 1547-1548 , 2 tomes
    • Hamishah Humshe Torah Pentateuque Megillot Haftarot = Hebraicus Pentateuchus Latinus / trad. Sebastian Münster. Venise : M.A. Giustiniani, 1551
    • Hamishah Humshe Torah Pentateuque Megillot Haftarot. Venise : C. Zanetti, 1566
    • Hebraicum alphabetum / Jehan Boulaese. Paris : M. Le Jeune, 1576
    • Institutiones in linguam Hebraicam / Jean Cinquarbres. Paris : M. Le Jeune, 1559
    • Institutiones in linguam sanctam / Martin Martinez. Paris : J. Bogard, 1548
    • Institutionum grammaticarum de lingua Hebraea / Theodor Bibliander. Zurich : C. Froschauer, 1535
    • Qitsur, sive Compendium / Jehan Boulaese. Paris : M. Le Jeune, 1566.
    • Luah ha-Diqduq = Tabula in grammaticen Hebraeam / Nicolas Clénard. Paris : M. Le Jeune, 1564
    • Marpe Lashon / Moise ben Shem Tov ibn Habib. Venise : D. Bomberg, 1546
    • Melekhet ha-Diqduq / Sebastian Munster. Bâle : H. Petri, 1542
    • Meturgeman = Lexicon Chaldaicum / Elie Lévita. Isny : P. Fagius, 1541
    • Midrash Megillot. Pesaro : G. Soncino, 1519
    • Midrash Rabba. Constantinople : [s. n.], 1512
    • Mikdash esrim we-arba sifre = Hebraica Biblia / trad. Sebastian Munster. Bâle : M. Isengrin et H. Petri, 1546
    • Mikneh Abram = Peculium Abrae grammatica / Abraham de Balmes. Venise : D. Bomberg, 1523
    • Mirkebet ha-mishneh / Isaac Abravanel. Sabbioneta : T. ben Eliezer Foà, 1551
    • Mishne Torah / Moïse Maïmonide. Venise : M. A. Giustiniani, 1551
    • Moreh Nevukhim / Moise Maimonide. Venise : A. Bragadin, 1551
    • Perush ha-milot ... id est, Exegesis sive Expositio dictionum Hebraicarum. Isny : P. Fagius, 1542
    • Perush ha-Torah / Moïse ben Nahman. Pesaro : G. Soncino, 1514
    • Perush ha-Torah / Moïse ben Nahman. Venise : M. A. Giustiniani, 1545
    • Perush ha-Torah / Bahya ben Asher ben Halava. Riva di Trento : J. Marcaria, 1558/1559
    • Perush ha-Torah / Lévi ben Gershom, dit Ralbag. Venise : D. Bomberg, 1547
    • Petah ohel moed / Rudimenta Hebraicae linguae … / Antoine Chevalier. Wittenberg : J. Krafft, 1574
    • Proverbiorum classes duae / Johannes Drusius. Franeker : G. van der Rade, 1590
    • Psalterium Hebraeum, Graecum, Arabicum et Chaldaeum, cum tribus latinis interpretationibus et glossis... Gêne : P.P. Porro, 1516
    • Qotser otsar leshon ha-qodesh / Epitome Thesauri linguae sanctae… / Sante Pagnini. Anvers : C. Plantin, 1578
    • efer: Commentarium Hebraicum rabbi David Kimhi in decem primos Psalmos Davidicos / Paul Fagius. Constance, 1544
    • Sefer darke leshon ha-qodesh / Liber viarum linguae sanctae Rabi Mosse Qimahi / Moïse Kimhi. Paris : G. de Gourmont, ca. 1520
    • Sefer ha-shorashim ... Dawid Qimhi linguae sanctae siue Dictionarium hebreum / Elie Levita. Venise : M. A.Giustiniani, 1546
    • Sefer ha-Tishbi / Elie Levita. Bâle [i.e. Isny] : P. Fagius, 1557
    • Sefer ha-Zohar / Crémone : V. Conti, 1559-1560
    • Sefer he-Arukh … / Nathan ben Yehiel. Venise: A. Bragadin, 1552 / 1553
    • Sefer ha-Harkavah / Elie Bahur Levita. Venise : D. Bomberg, 1546
    • Sefer hovot ha-Levavot / Bahya ben Josef. Venise : D. Bomberg, 1548. relié avec:
    • Sefer Imre noam / Ya'akov Dilyeskas. Crémone : V. Conti, 326 [1566]
    • Sefer Masoret ha-Masoret / Elie Levita. Bâle : H. Petri, 1539
    • Sefer Me'ir Nativ / Mordecai Nathan. Bâle : A. Froben, 1581
    • Sefer Meqor Hayim / Samuel Ibn Zarza. Mantoue : M. ben Ephraim de Padoue et J. ben Naftali Cohen ,1559
    • Sefer Mikhlol et Sefer ha-Shorashim / David Kimhi, ed. Par Elie Levita. Venise : D. Bomberg, 1546
    • Sefer Mitzwot Gadol / Moïse ben Jacob de Coucy. Venise : D. Bomberg, 1547
    • Sefer Ruth / Libellus Rut. Libellus Lamentationum Hieremiae. Libellus De Numeris Hebraica omnia. Paris : G. de Gourmont, ca. 1520
    • Sefer Shaare orah / Josef Gikatilla. Riva di Trento, [J. Marcaria], 1561 relié avec
    • Sefer Shaare tsedeq / Josef Gikatilla. Riva di Trento : [J. Marcaria], 1561
    • Sefer Tehilim im perush Rabi David Kimhi. Isny : P. Fagius, 1542
    • Sententiae uere elegantes, piae, miraeque, cum ad linguam discendam, tum animum pietate excolendum utiles, ueterum sapientum Hebraeorum, … / Paul Fagius. Isny : P. Fagius, 1541
    • Shiboley ha-lekhet / Zedekiah ben Abraham Anav. Venise : D. Bomberg, 1546
    • Siddur : Temunot Tehinot. Venise : G. di Gara, 1581.
    • Talmud bavli. Venise : D. Bomberg, 1520-1549. 9 vols. 41 traités
    • Tanya, sefer minhag abot. Mantoue : Samuel Latif, 1514
    • Tevat Noah, Grammatica linguae sanctae / Marco Marini. Bâle : Froben, 1580
    • Tsemah David / David ben Isaac de Pomis. Venise : G. di Gara, 1587.

    Das zensierte hebräische Buch : Die Sammlungen der Lyoner Klöster

    Eine dritte bemerkenswerte Sammlung hebräischer Bücher bildet sich Stück für Stück aus den Beständen der großen Lyoner Klöster heraus, die aus den Beschlagnahmen der Revolutionäre in die Stadtbibliothek kamen. Neben Bänden, die noch im 17. Jahrhundert für den Hebräisch-Unterricht gebraucht wurden, tragen manche Bücher die Zeichen der päpstlichen Zensur, der jüdische Bücher seit 1550 in mehreren großen italienischen Städten zum Opfer fielen: in Venedig, Rom, Mantua ... auch mit Verbrennungen des Talmuds. Obwohl diese Werke seltene Ex-Libris tragen, gehörten sie italienischen jüdischen Familien, die dazu aufgefordert wurden, ihre der Ketzerei verdächtigten Bücher den Zensoren zu übergeben. Diese überprüften sie und strichen anstößigen Inhalt aus ihnen. Zahlreiche unter ihnen gelangten in den Händen der Inquisition in Lyoner Klöster wie das Couvent des Grands Augustins.

    Isaac Abravanel, Perush ha-Torah, 1579, BmL (100094)

    Pentateuchkommentar. Zensurexemplar des Augustinerkloster Lyon (hebraïsche und lateinische Signatur des Zensor Domenico Gerosolimitano, 1612 und des Zensor Petrus de Trevio, "Fr. Petrus de Trevio expurg. deputatus, 1623".)

    David ben Joseph Abudarham, Abudarham be-'zrat 'elohe kedem aokhen me-'oneh (...) ,1546, BmL (SJ E 669/113)

    Liturgienkommentar. Signatur des Zensor Giovanni Domenico Vistorini: "Revisto per mi Gio. Domenico Vistorini, 1609" mit die Signatur des Zensor Hippolitus Ferrariensis"Fr. Hipp[olitu]s purgauit, 1601"

    Die zwei Signatur des Giovanni Domenico Vistorini

    Solche Zensurmaßnahmen fanden wiederholt statt, was die eingetragenen Daten und Unterschriften der aufeinander folgenden Zensoren zeigen. Die meisten von ihnen waren jüdische Konvertiten, die Hebräisch sehr gut beherrschten. Sie wurden für diese Arbeit von den jüdischen Gemeinden selbst bezahlt. Manche der Zensoren waren sehr berüchtigt wegen ihres Eifers, wie zum Beispiel Domenico Gerosolimitano, der vor seiner Konvertierung der Rabbiner Samuel Vivas von Jerusalem war.

    Ein weiterer Zensor, Giovanni Domenico Vistorini, "durchschaute" noch einmal diesen Kommentar des Abudarham im Jahre 1609, der wie viele Weitere von der Zensur und von Streichungen betroffen war.

    Im gleichen Jahr hinterließ Vistorini seine Unterschrift auf der berühmten Haggada von Sarajevo, eine im 14. Jahrhundert in Spanien illustrierte Handschrift, die das Osterritual beschreibt. Nachdem sie viele weitere Schicksalsschläge überstanden hatte, wurde diese Haggada für viele ein Symbol der multikulturellen Toleranz.

    Bibliographie

    • Les Eglises et le Talmud : ce que les Chrétiens savaient du judaïsme (XVIe-XIXe siècles), Daniel Tollet dir., Paris, P.U. P. Sorbonne, 2006
    • F. Secret, Les Kabbalistes chrétiens de la Renaissance, Paris, Dunod, 1964
    • L’Hébreu au temps de la Renaissance, Ilana Zinger éd., Leiden, New York, Köln, Brill, 1992
    • S. Baruchson Arbib, La culture livresque des Juifs d’Italie à la fin de la Renaissance, Paris, CNRS, 2001
    • Savoirs livresques et culture hébraïque : exposition 19 juin-30 septembre 2007. Nîmes : Carré d’Art Bibliothèque, 2007
    • Hebraica veritas : Christopher Plantin and the Christian Hebraists : catalogue to the exhibition "Hebraica veritas. Did God speak Hebrew?”: 16 May -17 August 2008. Albert van der Heide, ed., Antwerp, Plantin-Moretus Museum, 2007
    • Lyse Schwarzfuchs. L’hébreu dans le livre lyonnais au XVIe siècle : Inventaire chronologique. Lyon : ENS , Institut d’Histoire du Livre, 2008
    • D. Travier, "Un rare Talmud du XVIe siècle", Vincentiana, le Bulletin des Amis de l’Abbaye Saint-Vincent, n° 4 / octobre 2008, p. 3-10
    • Fausto Parente. Les Juifs et l'Eglise romaine à l'époque moderne (XVe-XVIIIe siècle). Paris m H. Champion, 2007
    • M. Hulvey, Les bibliothèques retrouvées de Sante Pagnini, dominicain de Lucques et de Pierre Bullioud, « gentil-homme » lyonnais : en hébreu et en grec …, Bulletin du bibliophile, 1, 2009, p. 79-106

    Pour citer cet article

    Référence électronique

    Monique Hulvey, Die alten hebräischen Sammlungen der Bibliothèque municipale de Lyon, numelyo [en ligne], mis en ligne le 2015-11-16T09:15:48.947Z, consulté le 2024-04-19 13:47:26. URL : https://numelyo.bm-lyon.fr/BML:BML_00GOO01001THM0001_hebraica_de

    Logo culture libre Logo Bibliothèque municipale de Lyon Logo Ville de Lyon